Nadchodzące zmiany to przede wszystkim kwestie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dotyczące terminu oraz złożenia oświadczenia w imieniu małoletnich, rozszerzenie przesłanek niegodności dziedziczenia oraz zawężenie kręgu spadkobierców.
Termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku
Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która wejdzie w życie 15 listopada 2023 r., aktualizuje zasady obliczania terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Art. 1015 Kodeksu cywilnego (KC) w §1 określa termin 6 miesięcy na złożenie powyższego oświadczenia. Natomiast od dnia 15 listopada zostanie dodana regulacja, zgodnie z którą, do zachowania 6-miesięcznego terminu wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie takiego oświadczenia dot. przyjęcia lub odrzucenia spadku. Ponadto jeśli złożenie oświadczenia będzie wymagało zezwolenia sądu, wtedy bieg półrocznego terminu ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego bez zgody sądu
Zgodnie ze znowelizowanym prawem spadkowym już od 15 listopada 2023 r. nie ma potrzeby występować przed sądem o zgodę na odrzucenie spadku przez małoletniego. Uproszczona forma odrzucenia spadku w imieniu małoletniego skraca czas niezbędnych czynności o kilka miesięcy. Dotychczas ta czynność przysparzała nie lada problemów rodzicom, którzy chcieli jak najszybciej "pozbyć się" długów po zmarłym krewnym. Po odrzuceniu spadku przez rodziców, ich część przechodzi w częściach równych na ich małoletnie dzieci. By odrzucić taki spadek rodzic musiał wystąpić do sądu, wydziału rodzinnego, o wydanie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Tego typu sprawy dotychczas zapełniały wydziały rodzinne sądów, a na prawomocne postanowienie trzeba było czekać po kilka miesięcy. Od 15 listopada 2023 r., o ile rodzic sam odrzucił spadek, nie będzie już konieczne uzyskanie zgody sądu. Zatem do oświadczenia o odrzuceniu spadku u notariusza wystarczająca będzie obecność jednego rodzica, który odrzuci spadek w swoim imieniu oraz w imieniu dziecka (jako jego przedstawiciel ustawowy) oraz oświadczy, że drugi rodzic również wyraża zgodę na takie odrzucenie.
Dwie nowe przesłanki niegodności dziedziczenia (art. 928 KC)
Ustawodawca zdecydował się dodać również dwie kolejne przesłanki niegodności dziedziczenia, tj. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego jeżeli:
uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową oraz
uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Dotychczasowe przesłanki związane były z niewłaściwym wpływem spadkobiercy na testament spadkodawcy oraz z popełnieniem ciężkiego, umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Nowelizacja, uzasadniona koniecznością wyeliminowania od dziedziczenia osób rażąco niewłaściwie postępujących wobec spadkodawcy, wydaje się być dobrym kierunkiem. Osoba uznana za niegodną dziedziczenia jest traktowana jakby nie dożyła otwarcia spadku, natomiast zstępni tej osoby (jej dzieci) dalej są uprawnieni do dziedziczenia, gdyż niegodność dotyczy tylko jednej, konkretnej osoby.
Węższy krąg spadkobierców
Dzięki nowelizacji KC, która również wchodzi w życie od 15 listopada br., powołani do spadku dziadkowie zmarłego (spadkodawcy) oraz (o ile któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku) kolejno ich dzieci i wnuki pozostaną jedynymi spadkobiercami ustawowymi. Nowe regulacje (dot. art. 934 KC) stanowią istotny krok w aktualizacji przepisów dotyczących prawa spadkowego. Wyłączeni od dziedziczenia zostali dalsi krewni, czyli zstępni dziadków spadkodawcy (cioteczne i stryjeczne wnuki oraz dalsi zstępni). Zatem od 15 listopada spadkobranie kończyć się będzie na wnukach dziadków, co ma służyć skróceniu trwania całego postępowania spadkowego.
Nowe przepisy spadkowe usprawniają cały proces spadkobrania ale jednocześnie wymagają dokładnej analizy i świadomego planowania zarządzania swoim majątkiem za życia jak i na wypadek śmierci. Dlatego zawsze warto skonsultować się z profesjonalnym prawnikiem ds. spadkowych, który pomoże zrozumieć skutki tych zmian i dopasować strategię zarządzania swoimi aktywami (w tym nieruchomościami) do indywidualnych potrzeb i okoliczności.