Zmiany to przede wszystkim kwestie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku dotyczące terminu oraz złożenia oświadczenia w imieniu małoletnich, rozszerzenie przesłanek niegodności dziedziczenia oraz zawężenie kręgu spadkobierców.
Przyjęcie i odrzucenie spadku — ile jest na to czasu?
Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która wejdzie w życie 15 listopada 2023 r., aktualizuje zasady obliczania terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Art. 1015 Kodeksu cywilnego (KC) w §1 określa termin 6 miesięcy na złożenie powyższego oświadczenia. Natomiast od dnia 15 listopada zostanie dodana regulacja, zgodnie z którą do zachowania 6-miesięcznego terminu wystarczające będzie złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie takiego oświadczenia dot. przyjęcia lub odrzucenia spadku. Ponadto, jeśli złożenie oświadczenia będzie wymagało zezwolenia sądu, wtedy bieg półrocznego terminu ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie.
Proces odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka
Zgodnie ze znowelizowanym prawem spadkowym już od 15 listopada 2023 r. nie ma potrzeby występować przed sądem o zgodę na odrzucenie spadku przez małoletniego. Uproszczona forma odrzucenia spadku w imieniu małoletniego skraca czas niezbędnych czynności o kilka miesięcy. Dotychczas ta czynność przysparzała nie lada problemów rodzicom, którzy chcieli jak najszybciej "pozbyć się" długów po zmarłym krewnym. Po odrzuceniu spadku przez rodziców, ich część przechodzi w częściach równych na ich małoletnie dzieci.
By odrzucić taki spadek, rodzic musiał wystąpić do sądu, wydziału rodzinnego, o wydanie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Tego typu sprawy dotychczas zapełniały wydziały rodzinne sądów, a na prawomocne postanowienie trzeba było czekać po kilka miesięcy. Od 15 listopada 2023 r., o ile rodzic sam odrzucił spadek, nie będzie już konieczne uzyskanie zgody sądu. Zatem do oświadczenia o odrzuceniu spadku u notariusza wystarczająca będzie obecność jednego rodzica, który odrzuci spadek w swoim imieniu oraz w imieniu dziecka (jako jego przedstawiciel ustawowy) oraz oświadczy, że drugi rodzic również wyraża zgodę na takie odrzucenie.
Zmiana w prawie spadkowym – nowe przesłanki niegodności dziedziczenia
Ustawodawca zdecydował się dodać również dwie kolejne przesłanki niegodności dziedziczenia, tj. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową oraz
uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Dotychczasowe przesłanki związane były z niewłaściwym wpływem spadkobiercy na testament spadkodawcy oraz z popełnieniem ciężkiego, umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Nowelizacja, uzasadniona koniecznością wyeliminowania od dziedziczenia osób rażąco niewłaściwie postępujących wobec spadkodawcy, wydaje się być dobrym kierunkiem. Osoba uznana za niegodną dziedziczenia jest traktowana jakby nie dożyła otwarcia spadku, natomiast zstępni tej osoby (jej dzieci) dalej są uprawnieni do dziedziczenia, gdyż niegodność dotyczy tylko jednej, konkretnej osoby.
Wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Choć od 15 listopada 2023 r. uproszczono procedurę odrzucenia spadku w imieniu dziecka, w niektórych przypadkach nadal może być konieczne przygotowanie odpowiedniego wniosku, np. gdy rodzic nie odrzucił spadku w swoim imieniu lub gdy sytuacja prawna wymaga dodatkowych działań. Taki wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powinien zawierać następujące elementy:
Dane wnioskodawcy – imię, nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL rodzica lub opiekuna prawnego składającego wniosek.
Dane małoletniego – imię, nazwisko, data urodzenia, numer PESEL oraz adres zamieszkania dziecka, w imieniu którego składany jest wniosek.
Dane spadkodawcy – imię, nazwisko, data śmierci oraz ostatni adres zamieszkania spadkodawcy. Warto również wskazać stopień pokrewieństwa między spadkodawcą a małoletnim (czyli np. babka, brat ojca).
Opis sytuacji prawnej – należy wskazać, że rodzic (lub opiekun prawny) odrzucił spadek w swoim imieniu (oraz kiedy i gdzie), co skutkuje przejściem spadku na małoletniego.
Żądanie wniosku – wyraźne wskazanie, że wnioskodawca wnosi o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.
Uzasadnienie – wyjaśnienie, dlaczego odrzucenie spadku jest w najlepszym interesie dziecka, np. z uwagi na znaczną wysokość długów spadkowych, które przewyższają wartość majątku spadkowego.
Załączniki – do wniosku należy dołączyć: odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpis aktu urodzenia małoletniego, oświadczenie rodzica o odrzuceniu spadku w swoim imieniu (jeśli zostało już złożone), inne dokumenty potwierdzające sytuację prawną, np. testament, dokumenty dotyczące długów spadkowych.
Podpis wnioskodawcy – podpis rodzica lub opiekuna prawnego.
Wniosek taki należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania małoletniego. Dzięki odpowiednio przygotowanemu wnioskowi można uniknąć błędów formalnych i przyspieszyć cały proces, co jest szczególnie istotne wobec długów spadkowych.
Ograniczony krąg spadkobierców
Dzięki nowelizacji KC, która również wchodzi w życie od 15 listopada 2023 roku, powołani do spadku dziadkowie zmarłego (spadkodawcy) oraz (o ile któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku) kolejno ich dzieci i wnuki pozostaną jedynymi spadkobiercami ustawowymi. Nowe regulacje (dot. art. 934 KC) stanowią istotny krok w aktualizacji przepisów dotyczących prawa spadkowego. Wyłączeni od dziedziczenia zostali dalsi krewni, czyli zstępni dziadków spadkodawcy (cioteczne i stryjeczne wnuki oraz dalsi zstępni). Zatem od 15 listopada spadkobranie kończyć się będzie na wnukach dziadków, co ma służyć skróceniu trwania całego postępowania spadkowego.
Praktyczne porady dla spadkobierców
Kroki do podjęcia po śmierci spadkodawcy:
Po śmierci spadkodawcy, kluczowe jest szybkie i świadome działanie, aby proces spadkowy przebiegł sprawnie. Pierwszym krokiem powinno być uzyskanie aktu zgonu, który jest niezbędny do wszczęcia postępowania spadkowego. Następnie, warto sprawdzić, czy spadkodawca pozostawił testament, a jeśli tak, to jaki jest jego rodzaj. Testament notarialny jest sporządzany w obecności notariusza i ma największą moc dowodową, co minimalizuje ryzyko jego podważenia.
Testament własnoręczny musi być w całości napisany ręcznie przez spadkodawcę, podpisany i opatrzony datą. Istnieją również testamenty alograficzne, które są sporządzane w obecności urzędnika, oraz testamenty ustne, które mogą być sporządzone w sytuacjach nadzwyczajnych. W przypadku braku testamentu, dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów ustawowych. Ważne jest także, aby w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania do spadku, złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W Polsce, jeśli nie złożymy żadnego oświadczenia, przyjmujemy spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza naszą odpowiedzialność za długi spadkowe do wysokości odziedziczonego majątku.
Jakie są najczęstsze błędy spadkobierców i jak ich unikać?
Jednym z najczęstszych błędów popełnianych przez spadkobierców jest zbyt długie zwlekanie z podjęciem działań prawnych, co może prowadzić do niekorzystnych konsekwencji. Innym błędem jest brak dokładnego zrozumienia zapisów testamentu lub przepisów ustawowych, co może skutkować nieporozumieniami i konfliktami wśród spadkobierców. Aby uniknąć tych problemów, warto dokładnie zapoznać się z dokumentami i przepisami oraz skonsultować się z osobami, które mają doświadczenie w sprawach spadkowych.
Ponadto warto unikać podejmowania pochopnych decyzji dotyczących podziału majątku bez pełnej wiedzy o wszystkich zobowiązaniach i aktywach spadkodawcy. Dobrze jest również zadbać o dokumentację wszystkich działań związanych z postępowaniem spadkowym, co może być pomocne w przypadku ewentualnych sporów.
Nowe przepisy spadkowe usprawniają cały proces spadkobrania, ale jednocześnie wymagają dokładnej analizy i świadomego planowania zarządzania swoim majątkiem za życia, jak i na wypadek śmierci. Dlatego zawsze warto skonsultować się z profesjonalnym prawnikiem ds. spadkowych, który pomoże zrozumieć skutki tych zmian i dopasować strategię zarządzania swoimi aktywami (w tym nieruchomościami) do indywidualnych potrzeb i okoliczności.
